GENCELÎ NİZÂMÎ

GENCELÎ NİZÂMÎ

Türk dünyasının en büyük şairlerinden biri olan Nizami, 1141'de Gence'de doğdu. Asıl adı Cemaleddin Ebu Muhammed İlyas bin Yusuf'tur. Dünyada Fars şairi olarak tanıtılan Nizami kendi eserlerinde özellikle memleketi Gence'ye olan sevgisini dile getirmiştir.

İlk kez Leyla ile Mecnun'u, mesnevi şeklinde yazanlardandır. Tüm şiir Farsça yazılmıştır. Hamse ya da beş mücevher denilen eserleriyle meşhurdur.

Henüz hayattayken ün kazanan Nizami en önemli eserlerini "Hamse" adı altında topladı. Hamse'de, Nizami'nin 1117'de yazdığı "Sırlar Hazinesi", 1180'de yazdığı "Hüsrev ü Şirin", 1188'de yazdığı "Leyla ve Mecnun", 1196'da yazdığı "Yedi Güzel" ve 1197-1209 arasında yazdığı "İskendername" adlı mesneviler yer alır.

Genceli Nizami'nin kıymetli eserleri, kendisinden sonra gelen büyük şair ve düşünürleri de etkiledi. Nizami'nin Hamse'de işlediği konular, daha sonra Sadi-i Şirazi'nin Bostan'ında, Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin Mesnevi'sinde, Emir Hüsrev Dehlevi'nin Hamse'sinde, Arif Erdebilli'nin Ferhadname'sinde, Ali Şir Nevai ve Abdurrahman Cami'nin Hamse'lerinde ve Fuzuli'nin "Leyla ve Mecnun"unda yeniden işlenmiştir.

Nizami eserlerinde haksızlığa nefretler yağdırdı. İnsana ve insanlığa yüksek değerler verdi. Sevgi, hürriyet ve mesleği yüceltti. Vatan, toprak ve hayat gibi kavramları ilahileştirdi. Hayatın anlamını insana ve insanlığa saygıda gören mütefekkir şair Nizami, eserlerinde Türkçedeki deyim ve atasözlerini bol miktarda kullandı.

Avrupalı araştırmacılar 17. yüzyıldan itibaren Nizami'nin eserleriyle ilgilenmeye başladılar, önce Fransız araştırmacılar başta olmak üzere, birçok batılı Nizami'nin eserlerini tercüme ederek hakkında makaleler yayımladı.

Eserlerinin önemli bölümünü, dönemin akımına uygun olarak ve Şah Ahistan'ın isteği üzerine Farsça kaleme alan Nizami, İran edebiyatı üzerinde de önemli etki yaptı. Rusçaya da eserleri tercüme edilen Nizami'yi Türk Dünyası, Mehmet Emin Resul-zade’nin 'Azerbaycan Şairi Nizami' (Ankara-1951) adlı eseriyle tanıdı.Nizami, doğduğu yer olan Gence'de 1209'da vefat etti ve burada defnedildi.

Hamse 

1. Sırlar Hazinesi (1176): Erzincan'daki Mangucakların Bahmanşah binDavud'a armağan edilmiştir.

2. Yedi Güzel (Heft-Peyker): Sasani Hanedanı'nın V. Behram ve eşlerini anlatan şiir.

3. Leyla ve Mecnun (1181): Şirvanşah Aksitan'ın siparişi üzerine yazılmıştır.

4. Hüsrev ve Şirin (1177 - 1181): Sasani Hanedanı'nın I. Hüsrev ile prensesi Şirin arasında yaşanan aşk anlatan bir şiir. İldenizliler hükûmdarı Cahanşah Pehlevan ve Kızıl Aslan ve Selçukluların son sultanı III. Tuğrul Bey'e övgü sözleri yazılmıştır.

5. İskendername : "Şerefname" (1196-1200) ve "İkbalname" (1200-ölüm) olmak üzere iki bölümden olan ve "İskender Zülkarneyn"'in hayatını anlatan şiir.

(alıntıdır)