Ömer Hayyâm

Ömer Hayyâm

Asıl adı Gıyaseddin Eb'ul Feth Ömer İbni İbrahim'el Hayyâm’dır. Daha ziyade “Ömer Hayyam” adıyla meşhur olmuştur 

Hayyam, 1148’de Nişabur’da doğmuştur. Geçmişte yaşamış birçok ünlü alimin aksine Ömer Hayyâm'ın doğum tarihi günü gününe bilinmektedir. Bunun sebebi, Ömer Hayyâm'ın birçok konuda olduğu gibi takvim konusunda da uzman olması ve kendi doğum tarihini araştırıp tam olarak bulmasıdır. Çadırcı anlamına gelen "Hayyâm" takma adını babasının çadırcılık yapmasından almıştır.

            Yaşadığı dönemin ünlü veziri Nizamül-Mülk ve Hasan Sabbah ile aynı medresede zamanın ünlü alimi Muvaffakeddin Abdüllatif ibn el Lübad'dan eğitim görmüş ve hayatı boyunca her ikisi ile de ilişkisini kesmemiştir. Bazı kaynaklar; Hasan Sabbah'ın Rey kentinden olduğu Nizamül-Mülk'ün de yaşça Ömer Hayyâm ve Hasan Sabbah'tan büyük olduğunu ve böylece aynı medresede eğitim görmediklerini belirtmektedir. Yine de Ömer Hayyâm, Hasan Sabbah ve Nizamül-Mülk'ün ilişki içinde olduklarını inkâr etmemektedir. (Kaynak: Semerkant-Amin Maalouf Amin Maalouf'un bu kitabında Hasan Sabbah ve Nizamül-Mülk ile Ömer Hayyâm'ın ilişkisini ve hikâyelerini kurgulamış olabileceği de düşünülmelidir. Hayyâm'ın kendi dilinden yazılı böyle bir açıklaması yoktur.)

Matematik, fizik, astronomi, tıp, felsefe ve şiirle ilgilenmiştir. Daha yaşadığı dönemde İbn-i Sina'dan sonra Doğu'nun yetiştirdiği en büyük bilgin olarak kabul edilmiştir. Tıp, fizik, astronomi, cebir, geometri ve yüksek matematik alanlarında önemli çalışmaları olan Ömer Hayyâm için “allâme-i cihân” yani “zamanın bütün bilgilerini bildiği” söylenir. O herkesten farklı olarak yaptığı çalışmaların çoğunu kaleme almadı, oysa O ismini çokça duyduğumuz teoremlerin isimsiz kahramanıdır. En büyük eseri Cebir Risalesi'dir. On bölümden oluşan bu kitabın dört bölümünde kübik denklemleri incelemiş ve bu denklemleri sınıflandırmıştır. Matematik tarihinde ilk kez bu sınıflandırmayı yapan kişidir. Hayyâm aynı zamanda çok iyi bir matematikçidir. Binom Açılımını ilk kullanan bilim adamıdır

Astronomi alanında kendi döneminde ve sonraki dönemde yetişmiş en büyük bilim adamlarındandır.  Isfahan’da Nizamül-Mülk yardımıyla bir rasathane kurar ve gökyüzünü inceler.  21 Mart 1079 yılında tamamladığı, halk arasında “Ömer Hayyâm Takvimi” bugün ise “Celali Takvimi” olarak bilinen takvim için büyük çaba sarf etmiştir. Güneş yılına göre düzenlenen bu takvim 5000 yılda bir gün hata verirken, bugün kullandığımız Gregoryen Takvimi 3330 yılda bir gün hata vermektedir. Eserleri arasında İbn-i Sina'nın Temcid (Yücelme) adlı eserinin yorum ve tercümesi de yer alır.

(alıntıdır)